Mateusz Wiśniewski – językoznawca, wykładowca akademicki, menedżer kultury, tłumacz. Dyrektor generalny Międzynarodowego Konkursu Wokalnego im. Antoniny Campi z Miklaszewiczów i prezes Stowarzyszenia im. Richarda Straussa. Pracuje na Uniwersytecie Wrocławskim, współpracuje z różnymi instytucjami kulturalnymi w Polsce i zagranicą.
Tekst w spektaklu operowym
Opera jest zapewne najbardziej synkretycznym gatunkiem sztuki. Sama łacińska etymologia słowa, które po włosku oznacza po prostu dzieło, wydaje się odzwierciedlać wyjątkowy charakter tej muzycznej odmiany teatru, w którym słowo stanowi jedną
z warstw złożonego komunikatu artystycznego. Dziełem jest zarówno utwór muzyczny, utwór teatralny, jak i tekst.
Libretto, które w operze jest podstawą przedstawionej historii, jako specyficzny typ tekstu literackiego cechuje się bogactwem form i treści. Jest to, najprościej mówiąc: tekst scenicznego utworu muzycznego, czyli tekst opery, którą oglądamy.
Libretto na scenie jest śpiewane (czasami bywa też mówione) przez wykonawców przedstawienia (solistów i chór, a w niektórych przypadkach także aktorów). Do nas, do widzów, dociera ono więc w formie dźwiękowej, ale też graficznej – najczęściej jako przetłumaczony tekst, który przeczytać możemy na tablicy świetlnej nad sceną, na fotelu przed nami albo w drukowanym programie spektaklu.
Widz ocenia libretto raczej z perspektywy całego przedstawienia operowego: przychodząc na spektakl, nie styka się wyłącznie z tekstem, nie wyodrębnia tej warstwy szczególnie, ale chce po prostu oglądać przedstawienie, na które składają się: słowa, muzyka i teatr.
Spektakle operowe śpiewane są dziś w większości przypadków w języku oryginału (m.in. po włosku, niemiecku, francusku, rosyjsku), a tekst, który czytamy podczas przedstawienia, jest przetłumaczony na polski.
Jednak nawet w przypadku polskich oper, kiedy teoretycznie znika bariera językowa (dla osób rozumiejących polszczyznę), to w praktyce wciąż istnieje potrzeba dostarczenia widzom treści libretta. W teatrach operowych tekst bowiem rzadko jest śpiewany tak, żeby mógł być dla wszystkich i w całości zrozumiały.
W repertuarze polskich teatrów operowych dzieła z librettem napisanym w języku obcym stanowią zdecydowaną większość. Ponieważ są one – podobnie jak w innych krajach – wykonywane w języku oryginału, to tłumaczenie libretta często odgrywa kluczową rolę w zrozumieniu fabuły całej opery. Ważne jest więc, żeby przełożony tekst był komunikatywny i odpowiadał temu, co – mówiąc językiem teatru – „dzieje się na scenie”.